Een keuze uit de brieven 1879-1889

In 1879 ruilt een doodzieke Nietzsche zijn hoogleraarsbestaan in voor een 'briefschrijversleven'. Terwijl de verstoorde relatie met zijn zus en zijn mislukte affaire met Lou Salomé zijn zelfopgelegde isolatie versterken, voltooit hij tussen verlammende migraineaanvallen door meesterwerken als Zo sprak Zarathoestra, Voorbij goed en kwaaden zijn autobiografie Ecce homo. 

Nietzsches filosofische werken en zijn brieven vloeien naadloos in elkaar over en verhelderen elkaar wederzijds.De brieven uit het laatste decennium schetsen het beeld van een radicaal denker die, laverend tussen hoop en wanhoop, in de omkering van alle waarden een geneesmiddel vindt voor een zieke wereld. In de beruchte 'waanzinsbrieven' zijn we er getuige van hoe Nietzsche ten slotte zijn denkende leven in een roes van euforie besluit.
 

Mini-essays over kijken naar kunst

Oek de Jong kijkt naar kunst en zoekt het ongrijpbare, om het vervolgens voor ons allemaal onder te woorden te brengen.

Negen jaar lang schreef Oek de Jong voor Museumtijdschrift over beeldende kunst, fotografie, film, architectuur en design. Hij koos steeds een kunstwerk en schreef er een mini-essay bij: persoonlijk, beeldend en in de heldere stijl die hem ook kenmerkt als romanschrijver. Die mini-essays samen vormen een waaier van onderwerpen, die De Jongs brede belangstelling weerspiegelt. 

Een Duitse soldaat strompelt door een bos, gekleed in lompen en tot op het bot verkleumd. Wanneer hij licht ziet branden in een gebouw denkt hij hulp gevonden te hebben. Vele jaren later vindt een meisje, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog haar familie is verloren, onder het wandelen door het bos het dode lichaam van een verbrande soldaat. Elders wordt een ogenschijnlijk vreedzame oudere man in een hospice zeer slecht behandeld door een barse jonge vrouw. Maar wie van hen is het wreedst? 

Op ingenieuze wijze verbindt Philippe Claudel deze verhaallijnen en construeert zo een fabel over de condition humaine. Wie is slachtoffer, wie is dader?

Wie is Ida Simons, geboren als Ida Rosenheimer in 1911 in Antwerpen? Hoe kan een vrouw, die de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog aan den lijve heeft ondervonden zo'n sprankelend boek schrijven?

In haar biografie Ida Simons. Pianiste, schrijfster, overlevende gaat Neerlandica Mieke Tillema alle bronnen na die licht kunnen werpen op het korte, tragische leven van deze getalenteerde vrouw. Er komt een beeld naar voren van een zorgvuldig, moedig en grappig mens dat ons een aantal heel mooie en ontroerende boeken heeft nagelaten.

Francis Bacon creëerde een onuitwisbaar beeld van de mens in de moderne tijd en speelde een cruciale rol in de twintigsteeeuwse kunst.

In deze biografie schetsen de auteurs een compleet en diepgaand portret van de Iers-Britse kunstenaar, zijn tot de verbeelding sprekende werk, zijn moeilijke en ziekelijke jeugd, zijn openlijke homoseksualiteit, de belangrijkste mensen in zijn leven en zijn nalatenschap in de kunstwereld. Een ware mijlpaal in de kunstgeschiedenis.

Wandeldagboeken 1884-1898

De natuurkenner Jac. P. Thijsse (1865‒1945) geldt als een fenomeen. Behalve als voorvechter van de natuurbescherming in Nederland werd hij beroemd dankzij de Verkadealbums en vele andere publicaties waarmee hij op originele wijze de aandacht vestigde op de natuur.

Dat Thijsse ook een dagboek bijhield is nauwelijks bekend. 'Nu ga ik er eens op uit' bevat de twee oudste en boeiendste dagboekdelen, die de jaren 1884‒1887 en 1894‒1898 beslaan. Thijsse is dan als jonge onderwijzer werkzaam in Amsterdam en vult zijn vrije tijd met lange wandelingen in de wijde omgeving van de stad.

'Reuzenarbeid' brengt op unieke wijze de geschiedenis van de bouw van het moderne Nederland in de periode 1861-1918 in beeld door middel van de vroegste foto's van Nederlandse infrastructuur in aanbouw.

Door grote investeringen in waterbouw en infrastructuur brak een periode van economische bloei aan. Nederland werd klaar gemaakt voor een nieuwe tijd. Overal in het land gonsde het van de bouwactiviteiten. Er kwamen nieuwe kanalen, spoorwegen, sluizen en bruggen tot stand. 

Op het moment dat de fotografie nog in de kinderschoenen stond, nam de minister het besluit de bouw van rijks openbare werken vast te leggen. De beste fotografen van die tijd werden ingeschakeld. Willem van der Ham heeft deze bijzondere collectie eerste Nederlandse landschapsfoto's herontdekt en voor vertelt daarbij het verhaal van het ontluikende land. 

In De meteoriet en het middagdutje presenteert Maarten Asscher aan de hand van vijftig zorgvuldig uitgekozen zwart-witfoto’s een rijkdom aan onvermoede geschiedenissen, verrassende details en merkwaardige belevenissen.

In de traditie van Rudy Kousbroeks ‘fotosyntheses’ roept Asscher zijn eigen verbazende wereld op, waarin een Japanse rotstuin, een neerstortende jachtbommenwerper, mijnwerkers in een liftkooi en een verdwenen watertoren onderling gaandeweg met elkaar verbonden raken.

De combinatie van steeds één foto met een verhalend essay van achthonderd woorden maakt De meteoriet en het middagdutje tot een historische en tegelijk splinternieuwe galerij waar de lezer even geïntrigeerd als verbluft in blijft kijken en lezen.

Bik is een roman over Berlijn aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, over Den Haag in oorlogstijd, de wijk Kortenbos, over de wederopbouw van Nederland, over een man met weke eigenschappen, maar vooral over een liefde die beschadigd en besmet is. Of lijkt. Hartstocht is zo sterk als een bunker: je houdt de vijand buiten, maar binnenin kan het verstikkend zijn.

In het nazistische Berlijn van 1937 ondergaat Hagenaar Bik een vernederende ervaring in de liefde. Hij denkt het te kunnen verteren door zich te transformeren in ‘een andere man’: nieuw kapsel, nieuwe kleding, nieuw elan. Maar kan zijn persoonlijkheid deze nieuwe mal van uiterlijkheden wel vullen?

Zijn ‘amour fou’ voor Irmina houdt hem in Berlijn. Wanneer hij echter de duistere kant van deze geraffineerde dame ontdekt, keert hij terneergeslagen terug naar Den Haag, dat inmiddels bukt onder de terreur van de nazi‘s. Ook Bik gaat gebukt, tot diep in vredestijd erna, maar niet zozeer onder wat je na een oorlog zou verwachten.

De censuur is terug. Sinds de aanslagen op Theo van Gogh en Charlie Hebdo is er geen cabaretier meer die een grap durft te maken over de profeet Mohammed, omdat iedereen weet dat er altijd wel een labiele geest rondloopt die martelaarschap verwart met rechtvaardigheid. Daarnaast voelen steeds meer mensen zich gediscrimineerd of gekwetst en eisen zij het recht op niet geridiculiseerd te worden. Zo wordt humor langzaam maar zeker naar de randen van de samenleving geduwd.

Satire en haar instrument humor moeten gevrijwaard worden van elke vorm van censuur, schrijft Arthur Umbgrove in zijn vlammende en bevlogen pamflet, want vrijheid schept humor en humor schept vrijheid.

‘Er stonden twee koeien in de wei. De eerste, die vreemd genoeg Joop heette, was verschrikkelijk wild en verzon iedere dag nieuwe spelletjes.’ Zo begint ‘Joop en Kornelis’, een van de wonderlijkste korte verhalen van J.M.A Biesheuvel, dat in zijn geheel over voetbal gaat, maar vanuit een perspectief dat alleen in het Biesheuveliaans universum kan zijn bedacht.

Joost Swarte gaf het verhaal aan de vooravond van het EK Voetbal vorm in een schitterende leporello van twaalf bladzijden. Het geheel is uitgevoerd in zware kleurendruk met prachtige illustraties in Swartes zo kenmerkende heldere stijl.